Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι δημόσιοι χώροι των σύγχρονων πόλεων έχουν σταδιακά χάσει τη λειτουργία τους ως χώροι που διευκολύνουν και υποστηρίζουν την κοινωνικοποίηση των κατοίκων και προάγουν το αίσθημα του “ανήκειν”. Παράλληλα, ενώ υπάρχει η διάθεση σχεδιασμού ποιοτικών δημόσιων χώρων στην πόλη, η προσέγγιση αυτή συνήθως περιορίζεται στις ανάγκες και επιθυμίες των ενηλίκων χωρίς να λαμβάνονται κεντρικά υπόψη οι διαφοροποιημένες εμπειρίες των παιδιών εντός του αστικού ιστού.
Οι μόνοι δημόσιοι χώροι που σχεδιάζονται για τα παιδιά είναι οι παιδικές χαρές, οι οποίες ωστόσο δεν δύνανται να καλύψουν τις διευρυμένες ανάγκες των παιδιών για εξερεύνηση, ανάληψη ρίσκου, ανακάλυψη, μάθηση και κοινωνικοποίηση. Οι παιδικές χαρές φαντάζουν σα μικροί περιφραγμένοι χώροι όπου τα παιδιά μπορούν να φέρονται σαν παιδιά, μέσα σε ένα κατά τα άλλα εχθρικό και επικίνδυνο, για τα ίδια, αστικό περιβάλλον.
Το παιχνίδι των παιδιών όμως είναι μία ελεύθερη, αβίαστη και φυσική διαδικασία μάθησης και ανάπτυξης που λαμβάνει χώρα παντού όπου τα ίδια βρίσκονται και κινούνται (κάνοντας παιχνίδια ισορροπίας στο πεζοδρόμιο, αγγίζοντας τα διαφορετικά στοιχεία του αστικού εξοπλισμού της πόλης, κρυβόμενα στα πιο απίθανα σημεία, ακούγοντας τους ήχους της πόλης, παρατηρώντας τις εικόνες της κ.ά). Η φυσική αυτή λειτουργία των παιδιών δεν λαμβάνεται υπόψη κατά τις διαδικασίες (ανα)σχεδιασμού των δημόσιων χώρων.
Σκοπός του προγράμματος “Παιχνίδι στο Τετράγωνο” είναι η ανάδειξη των εμπειριών των παιδιών στην πόλη και η συμμετοχή τους στον (ανα)σχεδιασμό πιο παιδο-κεντρικών δημόσιων χώρων.
Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων του προγράμματος πραγματοποιήσαμε μία σειρά δράσεων με τις μαθήτριες και τους μαθητές των Ε’ και ΣΤ’ τάξεων του 29ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών.
- Εργαστήρια εξοικείωσης με την έννοια και τη δομή της γειτονιάς: Στις πρώτες αναγνωριστικές συναντήσεις, τα παιδιά περιέγραψαν τις δικές τους οπτικές σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται την γειτονιά, τόσο με μία χωρική/πολεοδομική προσέγγιση όσο και με μία περισσότερο κοινωνική/ανθρωπολογική. Μεταξύ άλλων, μίλησαν για τους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά, τις υποδομές, τις δραστηριότητες αλλά και τις εμπειρίες που σηματοδοτούν για εκείνα τη γειτονιά τους.
- Συλλογική χαρτογράφηση: Με τη βοήθεια μεγάλων (πολεοδομικών) χαρτών της γειτονιάς, σχεδιασμένους με τρόπο και σε κλίμακα φιλικά προς τα παιδιά, οι μαθήτριες/ες εξοικειώθηκαν με τον τρόπο που απεικονίζεται η γειτονιά σε ένα σχέδιο κι έτσι είχαν την ευκαιρία να αποτυπώσουν πάνω σε αυτό τις δικές τους βιωματικές εμπειρίες όπως διαδρομές που πραγματοποιούν μέσα στην καθημερινότητα τους, σημεία που προτιμούν για παιχνίδι ή ακόμα και αγαπημένα μέρη που συχνάζουν με τις/τους φίλες/ους ή την οικογένειά τους.
- Διερευνητικοί περίπατοι στη γειτονιά γύρω από το σχολείο: Με την ανάδειξη σημείων ενδιαφέροντος στη γειτονιά από τα ίδια τα παιδιά διαμορφώθηκαν συγκεκριμένες διαδρομές τις οποίες περπατήσαμε μαζί. Τα παιδιά έγιναν ερευνήτριες και ερευνητές και περπατώντας στη γειτονιά κατέγραψαν τα στοιχεία που τους αρέσουν περισσότερο σε αυτή αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
- Συμμετοχικός σχεδιασμός παρεμβάσεων σε πράσινο χώρο της γειτονιάς: Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων, οι μαθήτριες/ές ανέδειξαν την ανάγκη οικειοποίησης ενός μικρού πράσινου χώρου που ενώ βρίσκεται κοντά στο σχολείο, δεν χρησιμοποιείται από τα ίδια λόγω κακής συντήρησης και έλλειψης εξοπλισμού που να απευθύνεται στις ανάγκες και επιθυμίες τους. Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων, οι μαθήτριες/ες σε συνεργασία με παιδιά από μικρότερες τάξεις, πρότειναν τις δικές τους παρεμβάσεις για το πάρκο, μέσα από σχέδια και μακέτες, που περιλαμβάνουν κατασκευές για τα ζώα του πάρκου, καθίσματα και μικρές εγκαταστάσεις για παιχνίδι.
- Συμμετοχικός σχεδιασμός τοιχογραφίας: με τη βοήθεια της εικαστικής ομάδας wallaby, πραγματοποιήθηκε μαζί με τα παιδιά μία τοιχογραφία στο πάρκο της γειτονιάς, η οποία βασίστηκε στα σχέδια των παιδιών για το πώς οραματίζονται την γειτονιά τους. Η τοιχογραφία αυτή είναι μία πρώτη παρέμβαση για την οικειοποίηση του πάρκου από τα ίδια τα παιδιά.
Περιοχή: 29ο Δημοτικό Σχολείο Δήμου Αθηναίων (Κυψέλη)
Διάστημα: Σχολικό έτος 2023-2024
Το πρόγραμμα υλοποιείται με την χρηματοδότηση και αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ενώ αναμένεται η έγκριση παιδαγωγικής του καταλληλότητας από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) του Υπουργείου Παιδείας.